Devletin Dini adalettir, dinin devleti de özgürlüktür...

“Devletin dini adalettir” der İmam Ali bu sözün devamında “dinin devleti de özgürlüktür” diye eklediği söyleniyor ancak kaynaklarda .sözün ekine rastlamadım. Ancak yazımında başlığı olarak aldığım bu ifadedin doğruluğunda en ufak bir şüphem yok.

Bu söz esasen İslam dininin özlü bir ifadesidir. Zira İslam’ın esası tevhit ve adalettir. İslam insanları kendisinden başka ilah bulunmayan Allah’a kulluğa çağırırken öncelikle Allah ile yanı yaratıcısı ile sağlıklı bir ilişki kurmasını ister. Çünkü tevhit bir anlamda kulun rabbi ile ilişkisini düzenlemesidir. Rabbine kaştı sorumluluğunu idrak etmesidir.

İslam insan hayatının en önemli beş değerini güvence altına almıştır. Can, Mal, Nesil, Akıl ve Din emniyetinin sağlanması İslam dinin en önemli hedeflerinden biridir. İslam’ın güvence altına aldığı bu beş temel değerin gerçek anlamda korunması ancak adaletin ve özgürlüğün sağlanması ile mümkündür.

İslam'da adalet öncelikle hukuk önünde herkesin eşit olması kimseye makamından, parasından, soyundan dolayı bir ayrıcalığın gösterilmemesidir. Kuran-ı Kerim’de adalet kelimesi 30 ayette geçer ama şu dört ayet bizim Kuran’ın adalet anlayışını doğru anlamamız için yeterlidir.

"Allah size, emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğinizde adalete uygun tarzda hükmetmenizi emreder. Allah bununla, size ne de güzel öğüt verir!" (Nisa, 58)

"Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayâsızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor." (Nahl, 90).

"Ey iman edenler! Allah için hakkı titizlikle ayakta tutan, adalet ile şahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kininiz sizi adaletsizliğe itmesin. Adil olun….." (Mâide, 8).

"Ey iman edenler! Kendiniz, ana babanız ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun…..." (Nisâ, 135)

Bu ayetler Müslüman’a kesin olarak adil olmasını emrederken, adaletin ölçüsünü de, emaneti ehline vermek, sevdiğine torpil yapmamak, düşmanına haksızlık yapmamak olarak ortaya koyar. Bu evrensel ilkeler hayata geçirilebilirse ancak o zaman adalet gerçek anlamda sağlanmış olur.

İmam Ali’nin devletin dinin adalet, olduğu vurgusu, bir devleti Allah’ın rızasına uygun kılan değerin adalet olduğudur. Yoksa adaleti esas almadıktan sonra o devletin dini ya da, seküler bir devlet olmasının önemi yoktur. Dinin devletinin özgürlük, olması da bir dinin insanların düşüncelerine, inançlarına sağladığı özgürlüğe vurgu yapmaktadır. Çünkü Allah kullarının özgür bir şekilde, kendi inançlarını ve yaşam biçimlerini seçmelerini, adaletin hakim olduğu bir ortamda yaşamalarını istemektedir. Allah’a karşı sorumluluklarının farkında olan insanlara düşen, Allah’ın kullarına bu imkanı sağlamaya çalışmaktır.

Onun için İmam Ali’nin devlet anlayışında adalet her şeyden önce gelmiş adalet merkezli bir siyaset ortaya koymuştur. İmam Ali yönetim anlayışında adaletten zerre miktarı şaşmamak esastır. Beyt’ül-malın imkânları tüm Müslümanlara eşit bir şekilde dağıtılmış, Hz. Osman’ın yakınlarını gözeten siyaseti hiçbir zaman uygulanmamıştır. İmam Ali ama ve muhtaç olan kardeşi Akil’e bile Beyt’ül maldan fazla para verilmesini kabul etmemiştir. İmam Ali, Hz. Ömer’in ashabı derecelendiren ona göre maaş bağlayan sistemini de doğru bulmamış bedir ashabı gibi Allah’a yakın olanlar ödülünü Allah’tan alsınlar demiştir.  

İmam Ali’nin devlet yönetiminde maslahat adına adaletten taviz verilmemiş, Allah için doğrusu ne ise o yapılmıştır. Muaviye’yi bir süre valilikten azletmemesinin maslahata uygun olacağını söyleyen Abdullah İbni Abbas’a, doğru ve adalete uygun tavrın Muaviye’nin yönetimde kalmaması olduğunu söylemiştir. Maslahat için Muaviye gibi adil olmayan bir yöneticiyi görevde bırakmak ama diğerlerini görevden almak İmam Ali’nin Maide-8 Nisa -135’e göre şekillenen adalet anlayışına uymazdı.

İslam dünyasında tarih boyunca Muaviye’den sonra adalet değil maslahat belirleyici oldu. Emevi, Abbasi, Osmanlı devletinde “adalet merkezli siyaset” yerine “güvenlik merkezli siyaset” uygulanmış, adalet maslahata kurban edilmişti. Devletin güvenliği adına masum insanlar katledilmişti.

Fatih kararnamesinde "Evladımdan her kime ki saltanat müyesser olursa, nizam-ı âlem için karındaşını öldürebilir. Ekser-i ulema dahi tecviz etmiştir. Gerektiğinde anınla amil olunur..." diye hüküm yayınlanmış kardeş katline fetva verilmişti. Devletin güvenliği için sultanlar kendi çocuklarını bile öldürmekten geri durmamıştı.

Yönetim anlayışında maslahatı değil, güvenliği değil adaleti esas alan İmam Ali; “Adalet imanın başıdır” diyerek, adalet sahibi olmadan gerçek anlamda Allah’ın razı olacağı bir Müslüman olunamayacağını, adaletin Müslüman için vazgeçilmez bir özellik olduğunu vurgulamaktadır.

İmam Ali’nin valiler ve yöneticilere verdiği öğütlerde adalet kavramı daima ilk sırayı almıştır.

İmam Ali beş yıl süren hilafeti boyunca seçtiği yöneticilerde liyakati öncelemiş emaneti ehline vermiştir. Tayin ettiği yöneticilere pek çok öğütlerde bulunmuş, onlara nasihatler etmiş, mektup ve emirler göndermiştir.

Bunlar içinde en önemlisi Mısır’a vali olarak tayin ettiği Malik b. Eşter’e verdiği emirnamedir.

Bu Emirnamede;

“İnsanlar ya soyda eşin ya da dinde kardeşindir…

Halkın kusurlarını bağışlayınca pişman olma, onlara ceza verince de sevinme. Bir mazeret bulup da göz yumabileceğin bir cezayı vermekte acele etme. Ben bir buyruk verenin tayin ettiği görevliyim, emrime uyulması gerek demeye kalkışma. Çünkü bu çeşit düşünce gönlü bozar, dini gevşetir ve (insanı) fitneye yaklaştırır. Bedbahtlığa düşmekten Allah’a sığın. Eğer hükümdarlığın seni kendini beğenmeğe ve büyüklük taslamaya sevk eder ve kendin için azamet ve büyüklük taslarsan, başının üzerindeki Allah’ın mülkünün azametine ve O’nun, senin yapmadığın şeylere olan gücüne bak; bu, baş kaldıran (serkeşlik eden) nefsini yatıştırır; kibrini, gururunu giderir; dağılıp giden aklını başına getirir. Sakın Allah’ın azametiyle boy ölçüşmeye, kendi gücünü ve kuvvetini O’nun kudretine benzetmeye kalkışma. Çünkü Allah, her zorbayı zelil eder ve kibirlenip büyüklük taslayanı alçaltır…

Allah’a itaat etmeni, kulluktan ayrılmamanı, Kuran-ı Kerim’de buyrulduğu üzere farzlara ve sünnetlere uymanı emrediyorum.

Halkını sev ve onlara merhametli davran, alçak gönüllü ve dengeli ol. Adaletli ol, ister kendinle ilgili, ister yakınlarınla ilgili, ister halktan sevdiğin, kayırdığın kimselerle ilgili bir mesele olsun asla Allah’a ve kullarına karşı Adaletten ayrılma. Eğer böyle yapmazsan zulmetmiş olursun. Kullarına zulmedenlerin karşısında mazlumların koruyucu ise Allah’tır.

Öyle işleri tercih et ki bu işler hem orta yolu koruyan hem de Adaleti yayan işler olsun ve halkın genelini memnun etsin. Ayıpları araştırma, senden önceki yöneticilerin suçlarına ortak olmuş, onları zulme yöneltmiş kimselerle yapılan istişare en kötü istişaredir. İstişareden ayrılma, istişare tedbirli olmanın gereğidir” demiş adaleti özellikle vurgulamıştır.