7 Ekim’deki Aksa Tufanı operasyonunun ardından İsrail’in yıllardır abluka altında tuttuğu Gazze Şeridi’ne yönelik saldırıları, Arap rejimlerinin kamuoyu baskısıyla net bir tavır almasını zorunlu kıldı. Fakat meselede, İsrail’i bunca yıldır ayakta tutan iktisadi ilişkilerin boyutuna ilişkilerin önemi artıyor.
Başta İsrail’in petrol tedarikini kimlerden yaptığına yakından bakmak faydalı olabilir. Analiz
firması Kpler’in verilerine göre İsrail, mayıs ortasından bu yana günde yaklaşık 220 bin varil
ham petrol ithal etti ve bunun yaklaşık yüzde 60’ı Kazakistan ve Azerbaycan’dan geldi. Başta
Gabon olmak üzere Batı Afrikalı üreticiler diğer büyük tedarikçiler arasında.
Dolayısıyla İsrail’in pek çok tedarik alternatifi var. İşgal rejiminin en önemli müttefiki olan
ABD, bu yıl küresel deniz piyasasına en büyük ilave ham petrol tedarikçisi oldu. Son birkaç
aydır İsrail’e tedarikte bulunan Brezilya’nın ihracatı da hızla artıyor.
İsrail açısından bundan daha acil konu, ithalatın güvenli bir şekilde yapılabilmesi için petrol
limanlarının ve denizlerin güvenliğinin sağlanması olarak öne çıkıyor. İsrail’in Akdeniz’de
Aşkelon ve Hayfa, Kızıldeniz’de de Eylat olmak üzere üç ham petrol ithalat terminali
mevcut.
Petrol ithalat terminallerinin en önemlisi olan Aşkelon’da günde yaklaşık 180 bin varil
işleniyor. Gazze’ye yakın olan bu terminal 7 Ekim’den kısa bir süre sonra kapatıldı. Kpler’in
verilerine göre Eylat terminalinden 2020’den bu yana hiç ham petrol gelmezken Hayfa’ya
günde ortalama 40 bin varil petrol akışı oldu.
Önceki yazıda da bahsedildiği üzere Yemen’deki Ensarullah’ın Kızıldeniz’i ve Aden
Körfezi’ni menzilinde tutması İsrail için zorlayıcı bir faktör.
İbrahim Anlaşmaları ve İsrail’in tecritten kurtuluşu
Son Gazze savaşının Arap ülkelerini İsrail’e karşı tavır almaya ittiği doğru, özellikle de
İbrahim Anlaşmalarıyla işgal rejiminin tecritten yavaş yavaş kurtulmaya başlıyor olması,
Filistinli grupların zamanlamasının iyi olduğunun ispatı.
Konuya dönecek olursak, İsrail on yıllar boyunca “ada ekonomisi”, yani Türkiye hariç komşu
Orta Doğu ülkeleriyle ilişkisi kopuk bir pazar olarak var oldu.
Ürdün ve Mısır ile yapılan barış anlaşmaları bile makroekonomik öneme sahip ilişkiler
üretmedi. İsrail’in Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn ve Fas ile ilişkilerini
normalleştiren İbrahim Anlaşmaları (Eylül 2020) ve İsrail-BAE serbest ticaret anlaşması
(Mayıs 2021) gibi ardıl anlaşmalar, işgal rejimi ile bölge ülkeleri arasında iktisadi ilişkilerin
geliştirileceği haklı beklentisini yarattı.
İbrahim Anlaşmalarının imzalanmasından bu yana geçen iki yılda İsrail ile bölge ülkeleri
arasındaki ticaret ve turizm alanındaki ilişkiler genişledi. BAE ile ticari ilişkiler son iki yılda
hızlı bir şekilde büyürken ticaretteki ana artış Türkiye ile gerçekleşti.
Ayrıca Mısır ve Ürdün ile ticaret, özellikle İsrail’in doğalgaz ihracatının bir sonucu olarak
sınırlı ölçüde de olsa arttı. 2021 yılında İsraillilerin yurt dışı seyahatlerine yönelik Kovid
kısıtlamalarının kaldırılması, Türkiye, BAE, Mısır ve Fas’ı ziyaret eden İsrailli turist
sayısında hızlı bir artışa neden oldu.
İsrail’den Orta Doğu ülkelerine ve bu ülkeler üzerinden devam eden destinasyonlara giden
hava yolu yolcularının sayısı da arttı. Orta Doğu mallarının İsrail’e ithalatı, rejimin bu
ülkelere ihracatını aştı ve bölgesel destinasyonlara dönük seyahatler, İsrail’e olan seyahatleri
solladı.
İbrahim Anlaşmalarından önceki on yılda İsrail’in bölgesel pazarlarla yaptığı mal ticaretinin
büyük bir kısmı Türkiye ile oldu. İsrail ile on yıllardır barış anlaşmaları bulunan Ürdün ve
Mısır ile ticaret, Nitelikli Sanayi Bölgesi anlaşmaları gibi bu faaliyeti teşvik etmeye yönelik
anlaşmalara rağmen sınırlıydı. BAE ile ticaret yılda en fazla birkaç on milyon doları
buluyordu.
Son iki yılda bölge ülkeleriyle, özellikle de Türkiye ve BAE ile ticaret hızla artıyor. Bölgeden
İsrail’e yapılan mal ithalatı 2022 yılında 8,3 milyar dolara (toplam mal ithalatının yüzde
7,7’si), bölge pazarlarına yapılan ihracat ise 3,2 milyar dolara (mal ihracatının yüzde 4,4'ü)
yükseldi. Yanı sıra Mısır ve Ürdün’e yapılan doğalgaz ihracatı 9,2 milyar metreküpe
yükseldi.
Türkiye’den yapılan ithalatın değeri 2023’ün ilk çeyreği itibariyle 5,7 milyar dolar ile 2019
seviyesinin neredeyse iki katı. Buna ek olarak İsrail, diğer ticaret ortakları aracılığıyla
Türkiye’de üretilen mallar için yılda 800 milyon dolardan fazla ithalat yaptı.
Türkiye’den yapılan ithalattaki artışın büyük bir kısmı üretim girdilerinde gerçekleşti ve
İsrail’in toplam üretim girdileri ithalatının bir önceki on yılda yüzde 4’ü iken 2020-2021’de
yüzde 9’una yükseldi.
Genel manada Türkiye’den yapılan ithalat, son iki yılda İsrail’e yapılan toplam ithalattaki
nominal ve reel büyüme ile birlikte 2020 ve 2022 yılları arasında yükseldi. Türkiye’den
İsrail’e ithal edilen mallar ağırlıklı olarak metal, makine, plastik, çimento ürünleri, tekstil ve
motorlu taşıtlardan oluşuyor (Dolayısıyla Batı Şeria’da istimlak edilen topraklara gayri meşru
bir şekilde dikilen yerleşimlerde kullanılan çimentonun bir kısmının Türkiye’den gittiğini
doğrudur).
Diğer yandan BAE’den yapılan kayıtlı ithalat, İbrahim Anlaşmasının imzalanmasından bu
yana (Eylül 2020) hızla gelişmekte olup 2022 yılında 1,9 milyar dolara ulaştı. İki ülke ticari
ilişkilerini güçlendirdikçe ve ikili serbest ticaret anlaşmasını uygulamaya koydukça BAE’den
yapılan ithalatın önümüzdeki yıllarda daha da artması bekleniyor. Fakat bu ithalat iki katına
çıksa bile İsrail’in ithalatının sadece yüzde birkaçını ve BAE’nin ihracatının daha da küçük
bir kısmını oluşturacak.
BAE’nin Avrupa, Afrika ve Güneydoğu Asya arasındaki deniz ve hava yolları üzerindeki
konumu nedeniyle kavşak noktasında olduğu göz önünde bulundurulsa fena olmaz. Büyük
hacimli uluslararası ticarete lojistik ve finansal altyapı sağlayan BAE’nin ihracatının üçte
ikisini (yakıt hariç) başka ülkelerden ithal edildikten sonra yeniden ihraç edilen mallar
oluşturuyor. Bu olgu özellikle Emirliklerin İsrail’e ihracatında öne çıkıyor.
Emirlikler Federal Rekabetçilik ve İstatistik Kurumu verilerine göre, BAE’nin Ocak-Eylül
2022’de İsrail'e yaptığı ihracatın yüzde 82’si başka ülkelerden ithal edilen malların yeniden
ihracatı.
Malların üretim ülkelerinden ziyade BAE üzerinden ithal edilmesi, bu ticaret modelinin
ithalat sürecini kolaylaştırdığına veya sigorta ve nakliye maliyetleri de dahil olmak üzere
maliyetlerini düşürdüğüne işaret.
İsrail’in en önemli ihracat destinasyonu olarak Türkiye
Türkiye, İsrail’in bölgedeki en önemli ihracat destinasyonu. Türkiye’ye yapılan ihracat, işgal
ordusunun 2014’te Gazze’ye yönelik Koruyucu Hat Harekâtı sonrası ikili gerginlik nedeniyle
yaklaşık dörtte bir oranında daraldıktan sonra son birkaç yılda kademeli olarak toparlandı.
İşgal rejiminin başta Mısır ve Ürdün olmak üzere diğer Orta Doğu ülkelerine yaptığı
bildirilen ihracat 2022’de sadece birkaç yüz milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup bu durum
söz konusu ülkelerde İsrail ile iktisadi işbirliğine dönük olumsuz kamuoyu algısıyla tutarlı.
İ
srail’in Mısır ve Ürdün’e doğalgaz ihracatı arttı ve önümüzdeki yıllarda da artmaya devam
etmesi bekleniyor. İsrail’in Ürdün’e gaz ihracatı 2020’de 2,1 milyar metreküpten iki yıl sonra
2,9 milyar metreküpe, Mısır’a gaz ihracatı ise aynı yıllarda 2,2 milyar metreküpten 6,3 milyar
metreküpe çıktı.
Bu iki ülkeye yapılan gaz ihracatı, 2022 yılında İsrail’in sularında üretilen toplam gazın
yüzde 45’ini oluşturdu. Gaz sevkiyat altyapısının 2022’de yılda yaklaşık 12,5 milyar
metreküpten 2026’da yılda yaklaşık 22 milyar metreküpe genişletilmesi ve ıslah
edilmesinden bu ülkelere daha yüksek gaz ihracatını kolaylaştırması bekleniyor.
Mısır’ın İsrail’den ithal ettiği gazın bir kısmı burada sıvılaştırılıyor ve Avrupa’ya yeniden
ihraç ediliyor. Haziran 2022’de Mısır, AB ve İsrail, İsrail gazının Mısır sıvılaştırma tesisleri
aracılığıyla Avrupa’ya ihracatının genişletilmesinin önünü açan bir mutabakat zaptı
imzalamıştı.
İbrahim Anlaşmaları aynı zamanda İsrail ile BAE ve Bahreyn arasında hava taşımacılığının
başlatılmasını da beraberinde getirmiş, bu da varış noktaları arasında yaklaşık 1 milyon
yolcunun yanı sıra İsrail’den Fas ve Mısır’ın Şarm eş-Şeyh kentine uçuşların yeniden
başlamasına neden oldu.
2023’ün başında, İsrailli hava yolu şirketleri Türkiye’ye yeniden hizmet vermeye başladı ve
Suudi Arabistan ve Umman hava sahası üzerinden doğudaki varış noktalarına uçmaya
başlayarak Asya’ya giden hava rotalarını kayda değer ölçüde kısalttı.
İsrail’in bölge ülkeleriyle seferleri artırması ve doğuya uçan hava yolu şirketlerine verilen
doğrudan üst geçiş izninin, sadece bölgesel pazarlarla değil Güneydoğu Asya’daki pazarlarla
da hava turizmi ve taşımacılık ilişkilerinin gelişmesine yardımcı olması bekleniyor.
Filistin’in payına ne düştü?
Rakamlara bakılırsa İsrail ile normalleşmeyi herkes dört gözle bekliyordu. Dostluklar
büyürken ve alışverişler artarken Filistin meselesi hafızalardan iyiden iyiye silinmeye başladı.
Aksa Tufanı, bu şuur kaybına karşı acı bir ilaç oldu. Yanı sıra yaşananlar, Filistinlilerin
direnme kabiliyetinin tükenmediğinin de ispatı oldu.
Fakat normalleşme henüz bölgeye yayılmasa da İbrahim Anlaşmalarını imzalayan ülkelerin
tamamının kendilerini fiilen Siyonist vizyona teslim ettikleri aşikâr.
Dolayısıyla Filistin davasının silinmesi ve bu hedefe zemin hazırlığının hem ABD hem de
İsrail tarafından tam teşekküllü olarak başlatıldığı bir dönemde karşılık görmesi kaçınılmazdı.
YDH